εκλάμψεις

(Αστρον.). Χαρακτηριστικό φαινόμενο, αποτέλεσμα της δραστηριότητας της ηλιακής χρωμόσφαιρας. Οι ε. ή χρωμοσφαιρικές εκρήξεις είναι φωτεινά συγκροτήματα που εμφανίζονται ξαφνικά, αλλά παροδικά, στον ηλιακό δίσκο, στο κεντρικό μέρος ομάδας κηλίδων και οφείλονται πιθανότατα στην αστάθεια που εμφανίζει το μαγνητικό πεδίο στις περιοχές αυτές. Έχουν τη μορφή φωτεινών ινών ή φωτεινών σημείων και είναι πολύ λαμπρές. Η χρονική διάρκεια παρατήρησής τους κυμαίνεται από 10 λεπτά έως μερικές ώρες. Οι ε. προκαλούν σειρά φαινομένων στη γήινη ατμόσφαιρα, όπως διαταραχές στην τηλεπικοινωνία, εμφάνιση μαγνητικών καταιγίδων και πολικού σέλαος, καθώς κατά τη διάρκειά τους εκλύονται τεράστια ποσά ενέργειας. Εκπέμπουν ακτινοβολία τριών ειδών: α) κυματική (υπεριώδη, ορατή, ραδιοκύματα) με χρόνο άφιξης στη Γη 8’ 20’’ β) κοσμική, με χρόνο άφιξης μία ώρα, και γ) σωματιδιακή (ιονισμένα άτομα Η, He κλπ., ηλεκτρόνια που φτάνουν στη Γη περίπου σε 20-40 ώρες). Οι ε. παρατηρούνται δύσκολα με γυμνό οφθαλμό, γι’ αυτό τον λόγο αποφεύγεται η παρακολούθηση στο ορατό λευκό φως και προτιμάται η παρατήρηση της ερυθρής γραμμής του υδρογόνου. Ο αριθμός των ε. κυμαίνεται ανάλογα με την ηλιακή δραστηριότητα. Αν ο αριθμός των κηλίδων είναι S, τότε ο αριθμός των ε. που συμβαίνουν στη διάρκεια της ημέρας είναι χονδρικά S/25. Η ενέργεια που εκλύεται είναι συνολικά της τάξης 10³³ ergs. Μέσα σε αυτήν περιλαμβάνονται οι διάφορες μορφές της (οπτική, ραδιοφωνική, υπέρυθρη και ακτινοβολία X κλπ.). Στην περιοχή των ε. εμφανίζεται τοπική άνοδος της θερμοκρασίας σε 10⁶°C. Οι ε. ανυψώνονται και φθάνουν σε ύψος 500.000 χλμ., κινούνται με ταχύτητα περίπου 500 χλμ. /δευτ. και συνοδεύονται από βραχύβιες προεξοχές. Τις περισσότερες φορές οι ε. φθάνουν στη μέγιστη έντασή τους μέσα στη διάρκεια του πρώτου λεπτού από τη στιγμή που εμφανίζονται. Τα αίτια που τις δημιουργούν δεν είναι γνωστά με όλες τις λεπτομέρειές τους. Η θεωρία που επικρατεί είναι του Τζιοβανέλι, ο οποίος ερμήνευσε τον μηχανισμό δημιουργίας τους. Στη χρωμόσφαιρα υπάρχει μεγάλη ποσότητα ελεύθερων ηλεκτρονίων, που την καθιστούν ηλεκτρικά αγώγιμη. Η γρήγορη μεταβολή του μαγνητικού πεδίου στην περιοχή των κηλίδων έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ηλεκτρικού πεδίου. Η έ. είναι εκπομπή ενέργειας με τη μορφή ορατού φωτός, ραδιοκυμάτων ή σωματιδίων, η οποία προέρχεται από απορρόφηση αποθηκευμένης ενέργειας στο μαγνητικό πεδίο. Τα φαινόμενα που δημιουργούνται στον πλανήτη μας λόγω των ε. χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: α) σε όσα οφείλονται σε σωματιδιακή ακτινοβολία –όπως ιονοσφαιρικές καταιγίδες (διαρκούν αρκετές ημέρες και επικαλύπτουν συγχρόνως όλη τη Γη, οφείλονται σε ταχύτατα σωματίδια, κυρίως πρωτόνια, και σε πλασματικά νέφη, ενώ πολλές φορές προκαλούν πλήρη διακοπή των τηλεπικοινωνιών στα βραχέα κύματα)· μαγνητικές καταιγίδες (απότομες μεταβολές του μαγνητικού πεδίου της Γης)· πολικό σέλας (φωτεινός ουράνιος σχηματισμός στις περιοχές των πόλων)· αύξηση της κοσμικής ακτινοβολίας– και β) σε όσα οφείλονται στην κυματική ακτινοβολία. Η απότομη αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας και της ακτινοβολίας X προκαλεί απότομο ιονισμό της ιονόσφαιρας ή SID (Sudden Ionospheric Disturbance), με αποτέλεσμα τα ραδιόφωνα να σιγούν για μερικά λεπτά της ώρας ή και για ώρες ολόκληρες. Οι διαταραχές συμβαίνουν στο ημισφαίριο που φωτίζεται από τον Ήλιο. Παράγοντες που διαμορφώνουν την ένταση των διαταραχών είναι η ημερήσια μεταβολή του ύψους του Ηλίου, η απόκλιση του Ηλίου και ο 11χρονος κύκλος των κηλίδων. Η παρακολούθηση της ηλιακής δραστηριότητας γενικά και των ε. ειδικά έχει μεγάλη σπουδαιότητα για την αστροφυσική και τη φυσική του διαστήματος. αστέρες εκλάμψεων. Αμυδροί, ψυχροί και ερυθροί αστέρες που ανήκουν στην κύρια ακολουθία και στους οποίους παρατηρούνται έντονες ενεργειακές εξάρσεις, ίδιας φύσης με τις ηλιακές, πιθανόν από εντοπισμένες περιοχές της επιφάνειάς τους, με αποτέλεσμα να προκαλούνται παροδικές αλλά αισθητές αυξήσεις της λαμπρότητας των αστέρων. Η λαμπρότητα μπορεί να μεταβληθεί κατά δύο τάξεις μεγέθους ή και περισσότερο μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα (φαινόμενο που καλείται έ.) και μειώνεται πάλι στο φυσιολογικό της ελάχιστο περίπου σε 10-20 λεπτά. Συνήθως, σχεδόν ταυτόχρονα με όλα αυτά τα φαινόμενα, παρατηρούνται και έντονες ραδιοεκπομπές. Οι αστέρες εκλάμψεων έχουν φασματικό τύπο Μ ή μερικές φορές Κ με φασματικές γραμμές εκπομπής υδρογόνου ή ιονισμένου ασβεστίου και ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς είναι διπλοί αστέρες. Οι αστέρες εκλάμψεων ανήκουν σε μια μεγάλη κατηγορία αστεριών που καλούνται μεταβλητοί, καθώς για διάφορους λόγους μεταβάλλεται η λαμπρότητα ή η φωτεινότητά τους με την πάροδο του χρόνου.